Ф.К. РАХИМБЕКОВА ^1,2, М.Г. ОРАЗГАЛИЕВА ³, Т.Г. ГОНЧАРОВА ³

1. «С.Д. Асфендияров атындағы ҚазҰМУ» КЕАҚ, Алматы, Қазақстан Республикасы;
2. «Сәтбаев университеті» КЕАҚ, Алматы, Қазақстан Республикасы;
3. «Қазақ онкология және радиология ғылыми-зерттеу институты» АҚ, Алматы, Қазақстан Республикасы

DOI: https://www.doi.org/10.52532/2521-6414-2023-3-69-11-15

ОӘЖ: 616-006:628.3(574.54)

Жыл: 2023 шығарылуы: 69 номер: 3 беттер: 11-15

PDF файлын жүктеп алыңыз:

АҢДАТПА

Өзектілігі: 2004-2013 жылдар аралығында Қазақстанда онкологиялық аурулардың жиынтық көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 200 жағдайды құраса, Арал теңізінің апатты аймағында шамамен 100 мыңға шаққанда 225 жағдайды құрады. Салыстырмалы түрде айтсақ, өркендеген Қарағанды өңірінде қатерлі ісік ауруы 100 мың тұрғынға шаққанда 140 жағдайды құрады. 2021 жылы Қызылорда қаласында тоқ ішек қатерлі ісігімен сырқаттанушылық 2015 жылғы 100 000 тұрғынға шаққанда 5,81 көрсеткішпен салыстырғанда 17,73 құрады.
Айналадағы макро- және микроорта факторлары ісік инициациясының триггер факторлары болып табылады. Кеуіп қалған Арал теңізінің сортаң түріндегі тұзды шөгінділері бүкіл Қызылорда облысының аумағына тарады. Көптеген жылдар бойы пестицидтер мен технологиялық сулар өзендерге төгілуде, бұл өзендердің жағалауларында және кеуіп қалған Арал теңізінің орнында су мен топырақта ауыр металл тұздарының жиналуына әкеліп соқтырды, бұл өз кезегінде әсер етуі мүмкін. қатерлі ісік ауруының артуы.
Зерттеудің мақсаты – Қызылорда облысындағы ашық су айдындарындағы хлор және қорғасын иондарымен судың ластануына қатерлі ісік ауруларының тәуелділігін зерттеу.
Әдістері: Қызылорда облысы бойынша 2021 жылы локализация бойынша онкологиялық ауруларды талдау: ішек, асқазан, саркомалар, өкпе және меланома. Күміс нитратымен титрлеу арқылы хлор иондарының құрамын анықтау, ашық су көздеріндегі қорғасын иондарын спектрофотометриялық анықтау. Хлор мен қорғасын иондарының концентрациясының осы аймақтағы ісік ауруымен салыстырмалы корреляциялық талдауы.
Нәтижелер: Қызылорда облысының барлық зерттелген ашық су көздерінде хлор мен қорғасын иондарының шекті рұқсат етілген концентрациясы нормадан 1,024-20,26 есеге жоғары болды; тиісінше 1,4-14,1 есе. Суда хлоридтердің болуы 0,38 жуық сенімділікпен ішек қатерлі ісігінің ауруын 17%-ға арттырды. Суда қорғасынның болуы 0,79 жуық сенімділікпен меланома ауруын 22%-ға арттырды. Корреляция коэффициенті r=0,618; р=0,07 хлоридтердің ШРК асып кетуі және ішек ісігінің жиілігі.
Қорытынды: Қатерлі ісік ауруы жоғары аймақтардағы су үлгілерінде қорғасын сияқты ауыр металдардың болуы осы факторлардың өзара тәуелді байланысын көрсетеді. Хлоридтер мен қорғасын сияқты ластаушы заттар ішек ісігі мен меланома ауруын арттырады.
Түйін сөздер: Қызылорда, меланома, өкпе рагы, ішек ісігі, хлор иондары, қорғасын иондары.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Pulumati A., Pulumati A., Dwarakanath B.S., Verma A., Papineni R.V.L. Technological advancements in cancer diagnostics: Improvements and limitations // Cancer Rep (Hoboken). – 2023. – 6(2):e1764. https://doi.org/10.1002/cnr2.1764
2. McCain J. The MAPK (ERK) Pathway: Investigational Combinations for the Treatment Of BRAF-Mutated Metastatic Melanoma // Pharmacy and Therapeutics. – 2013. – 8(2):96-108. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3628180/
3. Tagliabue E. Special Issue: Micro- and Macro-Environmental Factors in Solid Cancers // Cells. – 2021. – 27;10(2):247. https://doi.org/10.3390/cells10020247
4. Al-Zoughbi W., Huang J., Paramasivan G.S., Till H., Pichler M., Guertl-Lackner B., Hoefler G. Tumor macroenvironment and metabolism // Semin Oncol. – 2014. – Vol. 41(2). – P. 281-295. https://doi.org/10.1053/j.seminoncol.2014.02.005
5. Morales M.E., Derbes R.S., Ade C.M., Ortego J.C., Stark J., Deininger P.L., Roy-Engel A.M. Heavy Metal Exposure Influences Double Strand Break DNA Repair Outcomes // PLoS One. – 2016. – Vol. 11(3). – P. e0151367. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0151367
6. Balali-Mood M., Naseri K., Tahergorabi Z., Khazdair M. R., Sadeghi M. Toxic Mechanisms of Five Heavy Metals: Mercury, Lead, Chromium, Cadmium, and Arsenic // Front. Pharmacol. – 2021. – Vol. 12. https://doi.org/10.3389/fphar.2021.643972
7. Wang X.Q., Terry P.D., Yan H. Review of salt consumption and stomach cancer risk: epidemiological and biological evidence // World J. Gastroenterol. – 2009. – Vol. 15(18). – P. 2204-2213. https://doi.org/10.3748/wjg.15.2204
8. Romaniuk А., Lyndin M., Sikora V., Lyndina Y., Romaniuk S., Sikora K. Heavy metals effect on breast cancer progression // J. Occup. Med. Toxicol. – 2017. – Vol. 12. – P. 32. https://doi.org/10.1186/s12995-017-0178-1
9. Matés J.M., Segura J.A., Alonso F.J., Márquez J. Roles of dioxins and heavy metals in cancer and neurological diseases using ROS-mediated mechanisms // Free Rad. Biol. Med. – 2010. – Vol. 49(9). – P. 1328-1341. https://doi.org/10.1016/j.freeradbiomed.2010.07.028
10. Grabish B. Dry tears of the Aral // UN Chronicle. – 1999. 1. https://www.un.org/en/chronicle/article/dry-tears-aral. 20.06.2023
11. Zhupankhan A., Khaibullina Z., Kabiyev Y., Persson K.M., Tussupova K. Health Impact of Drying Aral Sea: One Health and Socio-Economical Approach // Water. – 2021. – Vol. 13(22). – P. 3196. https://doi.org/10.3390/w13223196
12. Mamyrbayev A., Djarkenov T., Dosbayev A., Dusembayeva N., Shpakov A., Umarova G., Drobchenko Y., Kunurkulzhayev T., Zhaylybaev M., Isayeva G. The Incidence of Malignant Tumors in Environmentally Disadvantaged Regions of Kazakhstan // Asian Pac. J. Cancer Prev. – 2016. – Vol. 17(12). – P. 5203-5209. https://doi.org/10.22034/APJCP.2016.17.12.5203
13. Hong Y., Zhu Z., Liao W., Yan Z., Feng C., Xu D. Freshwater Water-Quality Criteria for Chloride and Guidance for the Revision of the Water-Quality Standard in China // Int J Environ Res Public Health. – 2023. – Vol. 20(4). – P. 2875. https://doi.org/10.3390/ijerph20042875
14. CDC. Lead in drinking water. https://www.cdc.gov/nceh/lead/prevention/sources/water.htm#:~:text=EPA%20has%20set%20the%20maximum,even%20at%20low%20exposure%20levels. 20.06.2023
15. Morris R.D. Drinking water and cancer // Environ. Health Perspect. – 1995. – Vol. 103 (Suppl 8). -P. 225-231. https://doi.org/10.1289/ehp.95103s8225
16. Li L., Haoran Y., Xiaocang X. Effects of Water Pollution on Human Health and Disease Heterogeneity: A Review // Front Environ. Sci. – 2022. – Vol. 10. https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.880246
17. CDC. Cancer. https://www.cdc.gov/chronicdisease/resources/publications/factsheets/cancer.htm. 20.06.2023
18. El-Tawil A.M. Colorectal cancer and pollution // World J. Gastroenterol. – 2010. – Vol. 16(28). – P. 3475-3477. https://doi.org/10.3748/wjg.v16.i28.3475
19. Clapp R.W., Jacobs M.M, Loechler E.L. Environmental and occupational causes of cancer: new evidence 2005-2007 // Rev. Environ. Health. – 2008. – Vol. 23(1). – P. 1-37. https://doi.org/10.1515/reveh.2008.23.1.1
20. PubChem. National Library of Medicine. Gastric Acid Production. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/pathway/PathBank:SMP0119381
21. Chen T.J., He H.L., Shiue Y.L., Yang C.C., Lin L.C., Tian Y.F., Chen S.H. High chloride channel accessory 1 expression predicts poor prognoses in patients with rectal cancer receiving chemoradiotherapy // Int. J. Med. Sci. – 2018. – Vol. 15(11). – P. 1171-1178. https://doi.org/10.7150/ijms.26685