А.М. Мүтан ¹

1. «Қарағанды медицина университеті» КЕАҚ, Қарағанды, Қазақстан Республикасы

DOI: https://www.doi.org/10.52532/2521-6414-2023-3-69-79-85

ОӘЖ: 616.34-006.6-036:084(574.31)

Жыл: 2023 шығарылуы: 69 номер: 3 беттер: 79-85

PDF файлын жүктеп алыңыз:

АҢДАТПА

Өзектілігі: Онкологиялық аурулардың тізімінде колоректальды қатерлі ісік (КҚІ) жыл сайын аурушаңдылық және өлім-жітім көрсеткіштері бойынша жетекші орынды алып келеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) алдын ала болжамдары бойынша, 2030 жылға қарай колоректальды қатерлі ісік (КҚІ) аурушаңдығы жылына 2,2 млн-нан асады, ал өлім-жітім жылына 1,1 млн-ға дейін артады. Қазақстанда жыл сайын колоректальды қатерлі ісіктің 3000-нан астам жаңа жағдайы анықталады. Аурумен күресте профилактикалық іс-шараларды барынша дамыту керек. Алдын алу шараларын қолдану аталған дерттен болатын өлім-жітімді азайтуда шешуші рөлге ие. Оның ішіндегі маңызды мәселелердің бірі – халықтың ауру туралы жеткіліксіз ақпараттануы.
Зерттеудің мақсаты – колоректальды қатерлі ісіктен болатын сырқаттанушылықтың алдын алу бойынша әлемдік тәжірибені пайдалана отырып, халықты ақпараттандыруды арттыру үшін қолданылатын іс-шараларды ұсыну.
Әдістері: 2013-2023 жылдардағы PubMed, CrossRef, Scopus және Cochrane дерекқорларынан «колоректальды қатерлі ісік», «қауіп факторлары», «халықтың хабардарлығы», «медициналық сауаттылық», «сырқаттанушылық», «алдын алу» кілт сөздері бойынша үздіксіз іздеу пайдаланылды. Нәтижесінде 75-тен астам ғылыми мақалалар мен 500-ден астам тезистер қаралды.
Нәтижелер: Онкологиялық диагнозы бар науқастардың, колоректальді қатерлі ісікпен ауыратын немесе ауру диагнозы расталған науқастар арасында аталған дерт туралы жеткілікті түрде ақпарат алынбағаны және алдын алу шараларына немқұрайлы қарайтындықтары – мәселенені ушықтырған. Себебі, біріншіден, халықтың өз денсаулығы алдында жауапкершілікті толық сезінбеуі (оған әр түрлі себептердің әсер етуі: жалған ұят сезімі, толыққанды ақпараттанбау), екіншіден, профилактикада біріншілік алдын алудың маңызды екендігін алға тартамыз. Сәйкесінше скринингтік бағдарламалардың нәтижелілігін арттыру, ақпараттануды жетілдіру және дертпен күресте мемлекет тарапынан толыққанды көмекті ұйымдастыру керек.
Қорытынды: Колоректальді қатерлі ісік – Қазақстандағы онкологиялық аурулардың тізімінде маңызды орынды алатын, өзекті дерт болып табылады. Халық арасында аталған ауру туралы хабардар болуды арттыру және алдын алу мәселелерін дұрыс шешу арқылы, науқастар арасындағы аурушаңдылықты азайтуға мүмкіндік туады. Осы орайда ауру туралы ақпаратты халық арасында кеңінен тарату сонымен қатар, науқастардың өз денсаулығы алдында жауапкершілігін арттыру қажет.
Түйін сөздер: Колоректальды қатерлі ісік, қауіп факторлары, халықтың хабардар болуы, медициналық сауаттылық, аурушаңдылық, алдын-алу.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Wong M.C.S., Huang J., Lok V., Wang J., Fung F., Ding H., Zheng Z.J. Differences in Incidence and Mortality Trends of Colorectal Cancer Worldwide Based on Sex, Age, and Anatomic Location. Clin // Gastroenterol. Hepatol. – 2020. https://doi.org/10.1016/j.cgh.2020.02.026.
2. Жылкайдарова А.Ж., Хегай Б.С., Джуманов А.И., Горбунова Н.С., Арстамбаева С.С. Оценка информированности населения города Алматы о скрининге колоректального рака // Сб. тезисов VIII съезда онкологов и радиологов Казахстана с межд. уч. – 14-16 октября 2021 года, г. Туркестан. – Онкология и радиология Казахстана. – Спецвыпуск. – 2021. – С. 9 [Zhylkajdarova A.Zh. Hegaj B.S., Dzhumanov A.I., Gorbunova N.S., Arstambaeva S.S. Ocenka informirovannosti naselenija goroda Almaty o skrininge kolorektal’nogo raka // Сб. тезисов VIII съезда онкологов и радиологов Казахстана с межд. уч. – 14-16 октября 2021 года, г. Туркестан. – Онкология и радиология Казахстана. – Спецвыпуск. – 2021. – С. 9 (in Russ.)] https://oncojournal.kz/docs/archive/10.52532-2521-6414-2021-14-1610-VIII-congress-of-oncologists-radiologists-of-kazakhstan.pdf
3. Murray C.J.L. GBD 2015 Risk Factors Collaborators. Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioral, environmental, occupational, and metabolic risks or clusters of risks, 2000–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 // Lancet. – 2016. – Vol. 388 (10053). – P. 1659-1724. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(16)31679-8
4. Plummer M., De Martel C., Vignat J., Ferlay J., Bray F., Franceschi S. Global burden of cancers attributable to infections in 2015: a synthetic analysis // Lancet Glob. Health. – 2016. – Vol. 4(9). – P. e609-e616. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(16)30143-7
5. Bray F., Ferlay J., Soerjomataram I. Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries // CA Cancer J Clin. – 2018. – Vol. 68. – P. 394–424.
6. Arnold M., Sierra M.S., Laversanne M., Soerjomataram I., Jemal A., Bray F. Global patterns and trends in colorectal cancer incidence and mortality // Gut. – 2017. – Vol. 66(4). – P. 683-691. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2015-310912
7. El Zoghbi M., Cummings L.C. New era of colorectal cancer screening // World J. Gastrointest. Endosc. – 2016. – Vol. 8(5) – P. 252-258. https://doi.org/10.4253/wjge.v8.i5.252
8. Никонов Е.Л. Применение фекальных тестов в программах скрининга колоректального рака // Доктор.Ру. – 2018. – №3(147). – С. 16-22. [Nikonov E.L. Primenenie fekal’nykh testov v programmakh skrininga kolorektal’nogo raka // Doktor.ru. – 2018. – №3(147). – С. 16-22. (in Russ.)] https://doi.org/10.31550/1727-2378-2019-165-10-23
9. Ferlay J., Ervik M., Lam F. Global Cancer Observatory: Cancer Today. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer. – 2020. http://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/cancers/10_8_9-Colorectum-fact-sheet.pdf
10. Al-Hajeili M., Abdulwassi H.K., Alshadadi F., Alqurashi L., Idriss M., Halawani L. Assessing knowledge on preventive colorectal cancer screening in Saudi Arabia: a cross-sectional study // J. Fam. Med. Prim. Care. – 2019. – Vol. 8(10). – P. 3140-3146. https://www.researchgate.net/publication/336893489_Assessing_knowledge_on_preventive_colorectal_cancer_screening_in_Saudi_Arabia_A_cross-sectional_study
11. Medhin L.B., Achila O.O., Abraham A.T. Incidence of colorectal cancer in Eritrea: data from the National Health Laboratory, 2011-2017 // PloS One. – 2019. – Vol. 14(11). – P. e0224045. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0224045
12. U.S. Preventive Services Task Force, Bibbins-Domingo K., Grossman D.C., Curry S.J., Davidson K.W., Epling J.W. Screening for colorectal cancer: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement // JAMA. – 2016. – Vol. 315. – P. 2564–2575. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2529486
13. Ханевич М.Д., Хазов А.В., Хрыков Г.Н., Меджидов О.А. Факторы риска и профилактика колоректального рака // Профилакт. Мед. – 2019. – №22(3). – С. 107-111. [Hanevich M.D., Hazov A.V., Hrykov G.N., Medzhidov O.A. Faktory riska i profilaktika kolorektal’nogo raka // Profilakt. Med. – 2019. – №22(3). – S. 107-111. (in Russ.)]. https://doi.org/10.17116/profmed201922031107
14. Hossain M.S., Karuniawati H., Jairoun A.A., Urbi Z., Ooi D.J., John A., Lim, Y.C., Kibria K.M.K., Mohiuddin A.M., Ming L.C. Colorectal Cancer: A Review of Carcinogenesis, Global Epidemiology, Current Challenges, Risk Factors, Preventive and Treatment Strategies // Cancers. – 2022. – Vol. 14. – P. 1732. https://doi.org/10.3390/cancers14071732
15. Helsingen L.M., Kalager M. Colorectal cancer screening – approach, evidence, and future directions // N. Engl J. Med Evid. – 2022. – Vol. 1(1). https://doi.org/10.1056/EVIDra2100035
16. Кашин С.В., Нехайкова Н.В., Завьялов Д.В., Видяева Н.С., Белова А.Н. Скрининг колоректального рака: общая ситуация в мире и рекомендованные стандарты качества колоноскопии // Доказат. гастроэнтерол. – 2017. – №4. – С. 32-52. [Kashin S.V., Nekhajkova N.V., Zav’yalov D.V., Vidyaeva N.S., Belova A.N. Skrining kolorektal’nogo raka: obshchaya situaciya v mire i rekomendovannyestandarty kachestva kolonoskopii // Dokazat. Gastroenterol. – 2017. – №4. – S. 32-52. (in Russ.)] https://doi.org/10.17116/dokgastro20176432-52
17. Grancher A., Michel P., Fiore F., Sefrioui D. Aspirine et colorectal cancer // Bull Cancer. –2018. – Vol. 105(2). – P. 171-180. https://doi.org/10.1016/j.bulcan.2017.09.013
18. Жадыкова Е.Н., Саханов С.Б., Туребаев Д.К., Кульмирзаева Д.М., Уразова С.Н., Аманшаева А.К., Билялова З.А., Кожахметов С.К., Игисинов Н.С. Изменения показателей онкологической службы при колоректальном раке в Восточно-Казахстанской области // Медицина (Алматы). – 2020. – №9-10 (219-220). – С. 11-16 [Zhadykova E.N., Sahanov S.B., Turebaev D.K., Kul’mirzaeva D.M., Urazova S.N., Amanshaeva A.K., Bilyalova Z.A., Kozhahmetov S.K., Igisinov N.S. Izmeneniya pokazatelej onkologicheskoj sluzhby pri kolorektal’nom rake v Vostochno-Kazahstanskoj oblasti // Medicina (Almaty). – 2020. – №9-10 (219-220). – S. 11-16. (in Russ.)]. https://doi.org/10.31082/1728-452X-2020-219-220-9-10-11-16
19. Lauby-Secretan B., Vilahur N., Bianchini F., Guha N., Straif K. International Agency for Research on Cancer Handbook Working Group. The IARC Perspective on Colorectal Cancer Screening // N. Engl J. Med. – 2018. – Vol. 378(18). – P. 1734-1740. https://doi.org/10.1056/NEJMsr1714643
20. Шут С.А., Платошкин В.Э., Платошкина Т.В., Никулина Н.А., Николаева Н.В. Инновационные подходы к профилактике колоректального рака // Пробл. Здор. Экол. – 2022. – №19(1). – C. 13-20 [Shut S.A., Platoshkin V.E., Platoshkina T.V., Nikulina N.A., Nikolaeva N.V. Innovacionnye podhody k profilaktike kolorektal’nogo raka // Probl. Zdor. Ekol. – 2022. – №19(1). – S. 13-20. (in Russ.)] https://doi.org/10.51523/2708-6011.2022-19-1-02
21. Adamina M., Bonovas S., Raine T., Spinelli A., Warusavitarne J., Armuzzi A. European Crohn’s and Colitis Organisation [ECCO], ECCO Guidelines on Therapeutics in Crohn’s Disease: Surgical Treatment // JCC. – 2020. – Vol. 14(2). – P. 155-168. https://doi.org/10.1093/ecco-jcc/jjz187
22. Patel S.G., Karlitz J.J., Yen T., Lieu C.H., Boland C.R. The rising tide of early-onset colorectal cancer: a comprehensive review of epidemiology, clinical features, biology, risk factors, prevention, and early detection // Lancet. – 2022. – Vol. 7(3). – P. 262-274. https://doi.org/10.1016/S2468-1253(21)00426-X
23. Юсупова Н.З., Гиниятуллина Л.А. Анализ современных представлений о роли различных факторов риска в развитии колоректального рака (обзор литературы) // Вест. Нов. Мед. Техн. – 2020. – №27(4). – C. 5-10. [Yusupova N.Z., Giniyatullina L.A. Analiz sovremennyh predstavlenij o roli razlichnyh faktorov riska v razvitii kolorektal’nogo raka (obzor literatury) // Vestn. Nov. Med. Tekhn. – 2020. – №27(4). – S. 5-10. (in Russ.)]. https://doi.org/10.24411/1609-2163-2020-16698
24. American Cancer Society. Colorectal cancer. Facts & Figures 2020-2022.. 26.06.2023.
25. Kanth P., Inadomi J.M. Screening and prevention of colorectal cancers // BMJ. – 2021. – Vol. 374. – Art. no. n1855. https://doi.org/10.1136/bmj.n1855
26. Xi Y., Xu P. Global colorectal cancer burden in 2020 and projections to 2040 // Transl. Oncol. – 2021. – Vol. 14(10). – Art. no. 101174. https://doi.org/10.1016/j.tranon.2021.101174
27. Ahmed I., Kamara M., Kassem W., Hamdy M., Nabeel M., Salam D., Salam Y., Ewbank F. Quality Assurance of Flexible Sigmoidoscopy as a Screening Tool for Colorectal Cancer // J. Clin. Gastroenterol. Hepatol. – 2018. – Vol. 2(1). – P. 9. https://www.primescholars.com/articles/quality-assurance-of-flexible-sigmoidoscopy-as-a-screening-tool-for-colorectal-cancer-93961.html
28. Eklöv K., Nygren J., Bringman S., Trends in the treatment of colorectal cancer and short-term outcomes during the first wave of the COVID-19 pandemic in Sweden // JAMA Netw. Open. – 2022. – Vol. 5(5). – Art. no. e2211065. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2022.11065
29. Ao T., Kajiwara Y., Yamada K. Cancer-induced speculation on computed tomography: a significant preoperative prognostic factor for colorectal cancer // Surg. Today. – 2019. – Vol. 49(7). – P. 629-636. https://doi.org/10.1007/s00595-019-01780-2
30. Afshari K., Chabok A., Naredi P., Smedh K., Nikberg M. Prognostic factors for survival in stage IV rectal cancer: a Swedish nationwide case-control study // Surg. Oncol. – 2019. – Vol. 29. – P. 102-106. https://doi.org/10.1016/j.suronc.2019.04.005