Ж.А. СОЛТАНОВА¹, Ш.Е. ТОКАНОВА¹

1. «Семей медицина университеті» КЕАҚ, Семей, Қазақстан Республикасы

DOI: https://www.doi.org/10.52532/2521-6414-2023-4-70-51-55

ОӘЖ: 616-006.699(048)

Жыл: 2023 шығарылуы: 70 номер: 4 беттер: 51-55

PDF файлын жүктеп алыңыз:

АҢДАТПА

Өзектілігі: Колоректальды қатерлі ісік (КҚІ) – қатерлі ісік профиліндегі ең көп таралған орындардың бірі. Қазақстанда, әлемнің көптеген елдеріндегідей, соңғы онжылдықта КҚІ-пен халықтың аурушаңдығының артуы байқалады. Демек, аймақтық және мемлекеттік деңгейлердің бастапқы алдын алу бағдарламаларын әзірлеу үшін, осы патологиялық процеске әкелетін қауіп факторларын білу маңызды.
Зерттеудің мақсаты – колоректальды қатерлі ісік ауруының модифицирулайтын қауіп факторларын зерттеу.
Әдістері: PubMed, Cochrane library, elibrary, Cyberleninka, Google Scholar электрондық дерекқорларында жүйелі іздеу жүргізілді. Зерттеуге үлкен популяцияларда жүргізілген рандомизацияланған және когорттық зерттеулер туралы есептер, мета-талдаулар және жүйелі шолулар, ашық қолжетімді және статистикалық расталған қорытындылары бар ағылшын және орыс тілдеріндегі түпнұсқа толық мәтінді мақалалар кірді. Ерекшелік критерийлері: қысқаша есептер, газет мақалалары және жеке хабарламалар. Іздеу тереңдігі 10 жыл болды (2012-2022).
Нәтижелері: жарияланған деректер диета, темекі шегу, алкогольді тұтыну, семіздік және физикалық белсенділік сияқты колоректальды қатерлі ісіктің дамуына өзгертілетін қауіп факторларының елеулі әсерін көрсетеді.
Қорытынды: КҚІ-бұл ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен пайда болатын полиэтиологиялық ауру. Алайда, КРР жағдайларының тек 25-30% – ы генетикалық факторлар, полиптердің жеке тарихы және ішектің қабыну аурулары сияқты өзгермейтін қауіп факторларына байланысты. КРР жағдайларының 70-75%-ы анда-санда пайда болады және темекі шегу, алкогольді тұтыну, дұрыс емес тамақтану, отырықшы өмір салты, физикалық белсенділіктің болмауы, май басу сияқты өзгертілетін қауіп факторларына байланысты болады.
Түйін сөздер: колоректальды қатерлі ісік (КҚІ), эпидемиология, қауіп факторы, Қазақстан Республикасы.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Siegel R.L., Miller K.D., Fuchs H.E., Jemal A. Global cancer statistics, 2022 // CA Cancer. J. Clin. – 2022. – Vol. 72. – P. 7–33. https://doi.org/10.3322/caac.21708
2. Ferlay J., Colombet M., Soerjomataram I., Parkin D.M., Piñeros M., Znaor A., Bray F. Cancer statistics for the year 2020: An overview // Int. J. cancer. – 2021. – Apr 5. https://doi.org/10.1002/ijc.33588
3. Global Burden of Disease 2019 Cancer Collaboration. Cancer Incidence, Mortality, Years of Life Lost, Years Lived With Disability, and Disability-Adjusted Life Years for 29 Cancer Groups From 2010 to 2019: A Systematic Analysis for the Global Burden of Disease Study 2019 // JAMA Oncol. – 2022. – Vol. 8(3) . – P. 420–444. https://doi.org/10.1001/jamaoncol.2021.6987
4. Итоги работы Координационного совета по онкологическим заболеваниям АО «КазНИИОиР» за 2022 год в рамках реализации мероприятий Комплексного плана по борьбе с онкологическими заболеваниями за 2018-2022 годы. – Алматы: КазНИИОиР, 2023 [Itogi raboty Koordinacionnogo soveta po onkologicheskim zabolevaniyam AO «KazNIIOiR» za 2022 god v ramkax realizacii meropriyatij Kompleksnogo plana po bor’be s onkologicheskimi zabolevaniyami za 2018-2022 gody. – Almaty: KazNIIOiR, 2023 (in Russ.)]. https://onco.kz/news/itogi-raboty-koordinatsionnogo-soveta-po-onkologicheskim-zabolevaniyam-ao-kazniioir-za-2022-god-v-ramkah-realizatsii-meropriyatij-kompleksnogo-plana-po-borbe-s-onkologicheskimi-zabolevaniyami-za-2018/
5. Ma X., Zhang B., Zheng W. Genetic variants associated with colorectal cancer risk: comprehensive research synopsis, meta-analysis, and epidemiological evidence // Gut. – 2014. – Vol. 63(2). – P. 326-336. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2012-304121
6. Афонин Г.А., Балтаев Н.А., Кайдарова Д.Р., Абубакриев А.К., Калменова П.Б. Клинико-фенотипические варианты наследственного и спорадического колоректального рака у больных молодого возраста. // Онкология и радиология Казахстана. – 2021. – №60 (2). – С.9-21 [Afonin G.A., Baltaev H.A., Kaydarova D.R., Abubakriev A.K., Kalmenova P.B. Kliniko-fenotipicheskie varianty nasledstvennogo i sporadicheskogo kolorektal’nogo raka u bolnyh molodogo vozrasta// Oncologia i radiologia Kazahstana – 2021. – №60 (2). – S.9-21(in Russ.)]. https://doi.org/10.52532/2521-6414-2021-2-60-9-21
7. Pellat A., Netter J., Perkins G., Cohen R., Coulet F., Parc Y., Svrcek M., Duval A., André T. [Lynch syndrome: What is new? (in French)] // Bull Cancer. – 2019. – Vol. 106(7-8). – P. 647-655. https://doi.org/10.1016/j.bulcan.2018.10.009
8. Carethers J.M., Stoffel E.M. Lynch syndrome and Lynch syndrome mimics: The growing complex landscape of hereditary colon cancer // World J. Gastroenterol. – 2015. – Vol. 21(31). – P. 9253-9261. https://doi.org/10.3748/wjg.v21.i31.9253
9. Siegel R.L., Torre L.A., Soerjomataram I. Global patterns and trends in colorectal cancer incidence in young adults // Gut. – 2019. – Vol. 68 (12). – P. 2179-2185. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2019-319511
10. Bellido F., Pineda M., Aiza G., Valdés-Mas R., Navarro M., Puente D. A., Pons T., González S., Iglesias S., Darder E., Piñol V., Soto J. L., Valencia A., Blanco I., Urioste M., Brunet J., Lázaro C., Capellá, G., Puente X. S., Valle, L. POLE and POLD1 mutations in 529 kindred with familial colorectal cancer and/or polyposis: review of reported cases and recommendations for genetic testing and surveillance // GIM. – 2016. – 18(4). – P. 325-332. https://doi.org/10.1038/gim.2015.75
11. Тобоева М.Х., Пикунов Д.Ю., Цуканов А.С., Фролов С.А. Клинико- генетические особенности у пациентов с MUTYH-ассоциированным полипозом // Вопр. онкол. – 2020. – №6. – С. 673-678 [Toboeva M.X., Pikunov D.Yu., Cukanov A.S., Frolov S.A. Kliniko- geneticheskie osobennosti u pacientov s MUTYH-associirovannym polipozom // Vopr. onkol. – 2020. – №6. – S. 673-678 (in Russ.)]. https://doi.org/10.37469/0507-3758-2020-66-6-673-678
12. Тобоева М.Х., Шелыгин Ю.А., Фролов С.А., Кузьминов А.М., Цуканов А.С. MUTYH-ассоциированный полипоз толстой кишки // Терапевт. арх. – 2019. – №2. – С. 97-100 [Toboeva M.X., Shelygin Yu.A., Frolov S.A., Kuz’minov A.M., Cukanov A.S. MUTYH-associirovannyj polipoz tolstoj kishki // Terapevt. arx. – 2019. – №2. – S. 97-100 (in Russ.)]. https://doi.org/10.26442/00403660.2019.02.000124
13. Bailey C.E., Hu C.Y., You Y.N., Bednarski B.K., Rodriguez-Bigas M.A., Skibber J.M., Cantor S.B., Chang G.J. Increasing disparities in the age-related incidences of colon and rectal cancers in the United States, 1975-2010 // JAMA surgery. – 2015. – Vol. 150(1) – Р. 17-22. https://doi.org/10.1001/jamasurg.2014.1756
14. Doubeni C.A., Laiyem A.O., Major J.M., Schootman M., Lian M., Park Y., Graubard B. I., Hollenbeck A. R., Sinha R., Socioeconomic status and the risk of colorectal cancer: an analysis of more than a half million adults in the National Institutes of Health AARP Diet and Health // Cancer. – 2013. – Vol. 19(2). – P. 467. https://doi.org/10.1002/cncr.26677
15. Chen S., Ma T., Cui W., Li T., Liu D., Chen L., Zhang G., Zhang L., Fu Y. Frailty and long-term survival of patients with colorectal cancer: a meta-analysis // Aging Clin. Exp. Res. – 2022. – Vol. 34(7). – P. 1485-1494. https://doi.org/10.1007/s40520-021-02072-x
16. Hang D., Wang L., Fang Z., Du M., Wang K., He X., Khandpur N., Rossato S.L., Wu K., Hu Z., Shen H., Ogino S., Chan A.T., Giovannucci E.L., Zhang F.F., Song M. Ultra-processed food consumption and risk of colorectal cancer precursors: results from 3 prospective cohorts // J. Nat. Cancer Inst. – 2023. – Vol. 115(2). – P. 155-164. https://doi.org/10.1093/jnci/djac221
17. Keum N., Giovannucci E. Global burden of colorectal cancer: emerging trends, risk factors and prevention strategies // Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol. – 2019. – Vol. 16. – P. 713-732. https://doi.org/10.1038/s41575-019-0189-8
18. Rogers C.R., Moore J.X., Qeadan F., Gu L.Y., Huntington M.S., Holowatyj A.N. Examining factors underlying geographic disparities in early-onset colorectal cancer survival among men in the United States // Am. J. Cancer Res. – 2020. – Vol. 10. – С. 1592-1607. https://www.ajcr.us/ISSN:2156-6976/ajcr0112940
19. Ucar A., Yilmaz S. Saccharin genotoxicity and carcinogenicity: a review. Advances in food. // Sciences. – 2015. – Vol. 37(3) – Р. 138-142. https://www.researchgate.net/profile/Serkan-Yilmaz-6/publication/275648837_Saccharin_genotoxicity_and_carcinogenicity_a_review/links/55fa97b708aec948c4ab5b16/Saccharin-genotoxicity-and-carcinogenicity-a-review.pdf
20. Yılmaz S., Uçar, A. A review of the genotoxic and carcinogenic effects of aspartame: does it safe or not? // Cytotechnology – 2014. – Vol. 66(6). – Р. 875-881. https://doi.org/10.1007/s10616-013-9681-0
21. Soffian S.S.S., Nawi A.M., Hod R., Chan H.K., Hassan M.R.A. Area-Level Determinants in Colorectal Cancer Spatial Clustering Studies: A Systematic Review // Int. J. Environ. Res. Public Health. – 2021. – Vol. 18(19). – Р. 10486. https://doi.org/10.3390/ijerph181910486
22. Zhou X., Wang L., Xiao J., Sun J., Yu L., Zhang H., Meng X., Yuan S., Timofeeva M., Law P.J., Houlston R.S., Ding K., Dunlop M.G., Theodoratou E., Li X.. Alcohol consumption, DNA methylation and colorectal cancer risk: Results from pooled cohort studies and Mendelian randomization analysis // Int. J. Cancer. – 2022. – Vol. 151(1) . – P. 83-94. https://doi.org/10.1002/ijc.33945
23. Amitay E.L., Carr P.R., Jansen L., Roth W., Alwers E., Herpel E., Kloor M., Bläker H., Chang-Claude J., Brenner H., Hoffmeister M. Smoking, alcohol consumption and colorectal cancer risk by molecular pathological subtypes and pathways // Br. J. Cancer. – 2020. – Vol. 122. – P. 1604-1610. https://doi.org/10.1038/s41416-020-0803-0
24. Botteri E., Borroni E., Sloan E.K., Bagnardi V., Bosetti C., Peveri G., Santucci C., Specchia C., van den Brandt P., Gallus S., Lugo A. Smoking and Colorectal Cancer Risk, Overall and by Molecular Subtypes: A Meta-Analysis // Am. J. Gastroenterol. – 2020. – Vol. 115(12). – P. 1940-1949. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000000803
25. Прудникова Я.И., Кручинина М.В., Светлова И.О., Курилович С.А., Войцицкий В.Е., Рягузов М.Е., Хадагаев И.Б. Колоректальный рак: факторы риска и протекции // ЭиКГ. – 2017. – №9 (145). – С. 96-105 [Prudnikova Ya.I., Kruchinina M.V., Svetlova I.O., Kurilovich S.A., Vojcickij V.E., Ryaguzov M.E., Xadagaev I.B. Kolorektal’nyj rak: faktory riska i protekcii // E’iKG. – 2017. – №9 (145). – S. 96-105 (in Russ.)]. https://cyberleninka.ru/article/n/kolorektalnyy-rak-faktory-riska-i-protektsii
26. Lauby-Secretan B., Scoccianti C., Loomis D., Grosse Y., Bianchini F., Straif K. Body Fatness and Cancer – Viewpoint of the IARC Working Group // New Engl. J. Med. – 2016. – Vol. 375(8). – P. 794-798. https://doi.org/10.1056/NEJMsr1606602
27. Семина Е.В., Данилова Н.В., Олейникова Н.А., Агапов М.А., Рубина К.А. Влияние ожирения на развитие и прогрессию злокачественных новообразований: обзор современных данных и новых терапевтических мишеней // Сиб. Онкол. Ж. – 2021. – Т.20, № 4. – С. 130-145 [Semina E.V., Danilova N.V., Olejnikova N.A., Agapov M.A., Rubina K.A. Vliyanie ozhireniya na razvitie i progressiyu zlokachestvennyx novoobrazovanij: obzor sovremennyx dannyx i novyx terapevticheskix mishenej // Sib. Onkol. Zh. – 2021. – T.20, № 4. – S. 130-145 (in Russ.)]. https://doi.org/10.21294/1814-4861-2021-20-4-130-145
28. Дехисси Е. И., Станоевич У. С., Гребенкин Е. Н., Чхиквадзе В Д. Патогенетические особенности колоректального рака на фоне нарушений жирового и углеводного обмена // Вест. Рос. Науч. Центра Рентгенорадиологии МЗ РФ. – 2013. – Т. 2, №13. – С. 5 [Dexissi E. I., Stanoevich U. S., Grebenkin E. N., Chxikvadze V D. Patogeneticheskie osobennosti kolorektal’nogo raka na fone narushenij zhirovogo i uglevodnogo obmena // Vest. Ros. Nauch. Centra Rentgenoradiologii MZ RF. – 2013. – T. 2, №13. – S. 5 (in Russ.)]. https://cyberleninka.ru/article/n/patogeneticheskie-osobennosti-kolorektalnogo-raka-na-fone-narusheniy-zhirovogo-i-uglevodnogo-obmena
29. Никитенко Т.М., Щербакова Л.В., Малютина С.К., Мустафина С.В., Веревкин Е.Г., Рагино Ю.И., Войцицкий В.Е., Пятибратова А.В., Рымар О.Д. Метаболический синдром как фактор риска колоректального рака // Ожирение и метаболизм. – 2017. – Т.14, №2. – С. 24-32 [Nikitenko T.M., Shherbakova L.V., Malyutina S.K., Mustafina S.V., Verevkin E.G., Ragino Yu.I., Vojcickij V.E., Pyatibratova A.V., Rymar O.D. Metabolicheskij sindrom kak faktor riska kolorektal’nogo raka // Ozhirenie i metabolizm. – 2017. – T.14, №2. – S. 24-32 (in Russ.)]. https://doi.org/10.14341/omet2017224-32
30. Идиятуллина Э.Т., Павлов В.Н. Современные аспекты эпидемиологии, диагностики и терапии колоректального рака // Мед. Вест. Башкортостана. – 2017. – Т. 12, № 4 (70). – С. 115-121 [Idiyatullina E’.T., Pavlov V.N. Sovremennye aspekty e’pidemiologii, diagnostiki i terapii kolorektal’nogo raka // Med. Vest. Bashkortostana. – 2017. – T. 12, № 4 (70). – S. 115-121 (in Russ.)]. https://cyberleninka.ru/article/n/sovremennye-aspekty-epidemiologii-diagnostiki-i-terapii-kolorektalnogo-raka
31. Murphy N., Song M., Papadimitriou N., Carreras-Torres R., Langenberg, C., Martin R. M., Tsilidis K. K., Barroso I., Chen J., Frayling T. M., Bull C. J., Vincent E. E., Cotterchio M., Gruber S. B., Pai R. K., Newcomb P. A., Perez-Cornago A., van Duijnhoven F. J. B., Van Guelpen B., Vodicka P., Gunter M. J. Associations Between Glycemic Traits and Colorectal Cancer: A Mendelian Randomization Analysis // J. Natl. Cancer Inst. – 2022. – Vol. 114(5). – P. 740-752. https://doi.org/10.1093/jnci/djac011
32. Dong Y., Zhou J., Zhu Y., Luo L., He T., Hu H., Liu H., Zhang Y., Luo D., Xu S., Xu L., Liu J., Zhang J., Teng Z. Abdominal obesity and colorectal cancer risk: systematic review and meta-analysis of prospective studies // Biosci. Rep. – 2017. – Vol. 12 (37). – P. 6. https://doi.org/10.1042/BSR20170945
33. Suzuki S., Goto A., Nakatochi M., Narita A., Yamaji T., Sawada N., Katagiri R., Iwagami M., Hanyuda A., Hachiya T., Sutoh Y., Oze I., Koyanagi Y. N., Kasugai Y., Taniyama,Y., Ito H., Ikezaki H., Nishida Y., Tamura T., Mikami H., Iwasaki M. Body mass index and colorectal cancer risk: A Mendelian randomization study // Cancer Sci. – 2021. – Vol. 112(4). – P. 1579-1588. https://doi.org/10.1111/cas.14824
34. Старостин Р.А., Гатауллин Б.И., Валитов Б.Р., Гатауллин И.Г. Колоректальный рак: эпидемиология и факторы риска // Поволжский онкол. вест. – 2021. – Т. 12, № 4 (48). – С. 52-59 [Starostin R.A., Gataullin B.I., Valitov B.R., GataullinI.G. Kolorektal’nyj rak: e’pidemiologiya i faktory riska // Povolzhskij onkol. vest. – 2021. – T. 12, № 4 (48). – S. 52-59 (in Russ.)]. https://cyberleninka.ru/article/n/kolorektalnyy-rak-epidemiologiya-i-faktory-riska
35. Nguyen L.H., Liu P.H., Zheng X., Keum N., Zong X., Li X., Wu K., Fuchs C.S., Ogino S., Ng K., Willett W.C., Chan A.T., Giovannucci E.L., Cao Y. Sedentary Behaviors, TV Viewing Time, and Risk of Young-Onset Colorectal Cancer.// JNCI Cancer Spectrum. – 2018. – Vol. 2(4). – P. 73. https://doi.org/10.1093/jncics/pky073